Adli psikoloji, hukuk ve psikolojinin çalışma alanlarının kesişme noktasıdır. Bu alanların kendilerine göre farklı değerleri, felsefeleri olduğu gibi, olaylara bakış açıları ve yöntemleri bulunmaktadır. Psikoloji hastalara yardımı olarak, akıl ve ruh sağlıklarını düzene koymayı hedeflerken, hukuk kişiler arasındaki anlaşmazlıkları adaletin yardımıyla çözmeyi hedefler.
Bu alan yasaların insanlar üzerindeki etkilerini, insanların yasalar üzerindeki etkileri inceleyen bir alandır.
Adli psikolojinin uygulama alanı
Bu alanın konusu hükümlü ya da tutuklu durumda olan kişilerin davranışlarının değerlendirmek, mağdur durumunda olanların, sanıkların ve tanıkların durumu, sanığın cezai ehliyetinin olup olmaması, çocuğun velayetinin kime verileceği gibi olaylar oluşturur. Psikoloji ve hukuk hem pratikte hem de teorik olarak birbirinden daha farklı özelliklere sahiptir. Psikolojik değerlendirmede gönüllülük prensibi olmasına karşı, adli psikolojik değerlendirmede bu koşul bulunmamaktadır. Bu alanda daha çok gizlilikle alakalı sorunlar olmaktadır. Adli psikolog olarak görev yapan ulaşmış olduğu bilgileri rapor haline getirerek, ilgili makama sunmak zorundadır. Yapılan adli psikolojik değerlendirmede sınırlamalar bildirilmeli ve sürecin terapötik süreçten daha farklı olduğu açıklanmalıdır. Değerlendirme yapacak olan adli psikolog başlangıçta kendisinin psikolog olduğunu, fakat rehabilitasyon yapmadığı hakkında açıklayıcı bir bilgi vermelidir.
Bu görüşmenin neden yapıldığını, elde edilecek bilginin nasıl kullanılacağını karşısındaki kişiye açıklamalıdır. Ayrıca adli psikolog görevi yapan kişi bu bilgilerin yetkisiz kişilerin eline geçmemesi için her türlü önlemi almalıdır. Hastanın tedavisini üstlenen psikolog hukuki süreçte Uzman gibi görüş bildirmekten uzak durmalıdır. Bunun sebebi adli değerlendirmede diğer kişilerinde dinlenmesinin gerekmesi ve bildirilen görüşün terapötik ilişki açısından ters tepkiye neden olmasındandır. Adli psikoloji uygulaması sırasında bazen psikoloji ve hukuk değerlerinde çatışma olabilir. Bu durumda hangisinin önceliği olacağına adli psikoloji etiği belirler.
Adalet sistemi kişilerin birbiriyle ya da yasayla ihtilafa düştüğünde karşı karşıya kaldıkları savcılık, kolluk güçleri, mahkeme, ceza infaz kurumlarının olduğu bir sistemi oluşturur. Adli psikologlar ise bu sistemin içinde Uzman olarak yer alırlar.
Adli psikolojide sunulan hizmetler
- Polisiye ve yargı sürecindeki hizmetler: Suç soruşturması yapma ve alınan ifadeleri değerlendirme aşamasında polise yardımcı olmak.
- Klinik hizmetler: Mahkeme sürecinde ölçme ve değerlendirme
- Ceza infazına ilişkin hizmetler: Cezaevinde olanlar için psikolojik rehabilitasyon, denetimli serbestlik döneminde gözlem programı oluşturma ve izlemeye yönelik hizmetlerin yapılması.
Adli psikoloji alanında uygulanan testler
- Objektif testler: bu testte kişilere test konusu olan sorular doğrudan yöneltilmekte, seçenekler ya da açık uçlu cevaplarla kişinin bilgi, görüş ve tutumu belirlenmektedir.
- Projektif testler: bu testlerde kişilere test konusu sorular doğrudan sorulmakta, çeşitli uyaranlar sayesinde cümle tamamlama istenip bu sayede psikolojik değerlendirme yapılmaktadır. Bu testlerde kişilerin iç dünyalarını bir şekle, resme ya da yarım kalan cümleye yansıttığı düşünülür.
Adli alanda görev yapan psikologların çalışma alanları
Aile mahkemelerinde, çocuk mahkemelerinde, ceza infaz kurullarında, denetimli serbestlik ve koruma kurullarında, emniyette ve jandarma teşkilatlarında çalışan psikologlar öncelikle sosyal inceleme raporu hazırlarlar. Bu raporda suça yönelme nedenleri, çocukların biyopsikososyal özellikleriyle iddia edilen suç arasında değerlendirme yapılmaktadır.
