Dehb, başta kişinin kendisini, ailesini ve toplumu ilgilendiren açılardan çocukluk çağının en önemli psikiyatrik sorunları arasında yer alır. Bunun erken teşhis edilmesi halinde tedavi şansı yüksektir. Bunun başta eğitim ve sağlık alanında çalışanlar, çocukla ilgili olanlar ve aileler tarafından bilinmesi gerekir. Bu rahatsızlık dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik olarak tanımlanan üç belirtiden oluşur.
Günümüzde hiperaktivite olarak bilinen bu sorunun nedenleri biyolojik kökenlidir.
Dehb belirtileri nelerdir?
Aşırı hareketlilik (Hiperaktivite): Çocukların genellikle hareketli ve enerjik olması beklenir. Çocuğun koşması, düşmesi, gürültü çıkarması doğal karşılanabilir. Hiperaktivite denildiğinde yaşıtlarıyla kıyaslandığında daha hareketli ve enerjik bir çocuk düşünülür. Ancak her hiperaktif çocuk kontrolsüz şekilde hareket etmez. Bu yüzden hiperaktivite oturamama, kıpırtılı olma ya da oturmayı becerememe tanımına uyar. Bu özellik okul öncesinde 3-6 yaş arası çocuklarda daha belirgin şekilde görülür. Bu çocuklarda koşuşturmaca, yerinde duramama, koşturma gibi özellikler dikkat çeker. Bunlar televizyon seyrederken bile yerinde duramazlar. Yaşın ilerlemesiyle birlikte hiperaktivite azalma gösterebilir.
Dikkat eksikliği: bu çocuğun yaşına göre dikkat süresinin kısa olması, okuma, yazma gibi konularda dikkatin daha kolay dağılması anlamındadır. Okul çağının gelmesiyle birlikte öğrenmeye karşı ilgisizlik başlar.
Ödev yapmazlar, yapsalar bile ailenin ve öğretmenin zoruyla derslerini bitirirler. Her zaman bahane üreterek, ders çalışmayı bölerler. Yanlarında devamlı birisini isterler. Üstlerine düşeni zor bitirir, başka işlerle ilgilenirler. İşitsel dikkat güçlüğü çekenler sanki dinlemiyormuş görüntüsü çizerler. Kendilerinden istenileni defalarca söyletirler. Sınıfta dikkat dağıtırlar, her zaman başka şeylerle meşgul olurlar. Yaşıtlarına göre okuma yazma etkinlikleri daha geç yaparlar. Bunlarda hata yapmaları daha fazladır. Kelimeleri uydururlar, eklemeler yaparlar. Unutkanlık yaygındır. Zamanı iyi yönetemezler, organize olamazlar. Çabuk sinirlenir, sıkılır, sorulara basit hatalar yaparak cevaplarlar. Dikkat sorunu çeken çocuklar zevk aldıkları işlerle uzun zaman ilgilenebilirler. Kurallı öğrenmeye tepkili olurlar. Bu çocukların bir kısmı ağır hareketli olabilir. Aşırı hareketli olanlar ergenlikte durulabilir.
Dikkat sorunu olan ancak ağır hareket eden çocukların aileleri tedirginlik yaşayabilir. Bu çocuklar tembel ve sorumsuz olarak algılanarak, üzerlerine gidilir. Ailenin bunun hastalık olduğunu bilmemesi halinde, baskısı daha fazla olur. Çocukları aşağılama, azarlama, ceza verme ve sert davranışlar oluşur. Bu tutum çocuğun gerilere gitmesine neden olur. Aileye tepki vermek için, başarılı olduğu işleri bile yapmaz. Ergenlikle birlikte evdeki sorun daha fazla artar. Ailesiyle bağları kopmuş, yaşam boyu sorunlu biri haline gelir.
Dikkatini yoğunlaştırmada zorluk çeken çocuklarda planlı ve organize hareket etme zordur. Basit bir işe başlamada ve bitirmede bile zorlanabilirler. İşleri yaparken genellikle zorlanırlar. Ailesinin yardımı olmadan gideceği yerlere bile gecikirler. Özellikle okul zamanlarında bu belirgin şekilde yaşanır.
Dürtüsellik: Çocuklar ilk yıllarında dürtüleri ile hareket ederler. Bunları aileleri ve sosyal çevrenin yardımıyla kontrol etmeyi öğrenirler. Dürtüsellik sonunu düşünmeden harekete geçmektir. Bunlar çocukların sosyal uyumlarını bozarlar. Sabırsız olurlar, düşünmeden hareket eder, direktifleri dinlemezler. Cesur davranırlar, hatalardan ders çıkarmazlar. Kendileriyle konuştuğunuzda eylemin sonucunu bilebilir, sağlıklı yorum yapabilirler. Fakat kendilerini durduramadıkları için, olmaması gereken eylemleri yaparlar. Her çocuğun hatalı ve yanlış hareketleri olsa da bunlardan ders çıkararak hatalarını düzeltebilirler. Ancak dürtüselliği bulunan çocuklar ödül ve cezadan anlamadıklarından, bunlardan ders çıkaramazlar. Ailenin sürekli nasihat etmesi bile, çocukların hatalarını düzeltemez.
Dürtüselliği olan çocuklar korkusuz olmalarıyla dikkat çekerler. Davranışlarında oldukça cesurdurlar. Yabancı yerlerde bile korkusuzca hareket ederler. Diğer yandan hiç korkulmayacak ya da basit şeylerden korkabilirler. Aşırı cesaretli davranmalarından dolayı sıkça kazaya maruz kalırlar. Canları yansa bile fazla ağlamazlar. Cesur olduklarından, kazayı kendilerine çekerler. Bu çocuklar ailesi, akrabaları ile sorun yaşamazken, sosyal ortamlarda uyumsuz davranışlar sergilerler.
