Dissosiyatif, kişilerde bilinç, kimlik, bellek ve çevrenin algılanmasında güçlük çekilmesidir. Bu hastalardaki psikopatolojide temel düzenek dissosiyasyondur. Burada bir bütün halinde çalışan kimlik, algı, bellek ve çevre gibi duyumların işlevlerinin bütünlüğü bozulmaktadır. Davranışlar kişinin normal davranış şeklinden ayrılarak, bağımsız şekilde işlev görmektedir.
Dissosiyasyon genellikle travmaya karşı savunma düzeneği şeklinde ortaya çıkar. Bu şekilde oluşan dissosiyasyon iki tane işlevi sağlar. Hem travmadan kaçışı sağlar hem de yaşamın kalanında travmanın yer etmesindeki işleyişi değiştirir.
Dissosiyatif türleri
Dissosiyatif amnezi: Travmatik ya da strese sebep olan kişisel bilgilerin, unutkanlık ya da organik şekilde açıklanamayacak şekilde hatırlanamaması durumuyla yaşanır. Bunun dışında hastaların sağlığı yerindedir. Bu en fazla görülen dissosiyatif bozukluk olmakla birlikte, kadınlarda daha fazla görülür. Stresli ve travmatik olaylara eşlik eder. Bu durum sınırlı, yaygın, seçici ve sürekli olarak yaşanabilir. Hastada üstesinden gelemediği bir dürtünün hayal edilmesi ya da gerçek dışa vurulmasını hızlandıran bir etken olabilir. Bu kişiler çoğunlukla belleklerini kaybettiklerinin bilincinde olurlar. Bazıları buna aldırmıyorken, bazıları endişeli olabilirler.
Dissosiyatif kimlik bozukluğu (Çoğul kimlik): Bir kişide iki ya da daha fazla kimliğin bir arada bulunması, bu kişiliklerin farklı davranışları olması ve farklı tutumların bulunmasıyla yaşanır.
Bunlardan en az ikisi kişiyi denetim altında tutar. Hastalarda kişilik sayısı genellikle 5-10 arasında olur. Hastalar bir kişilikten diğerine ani şekilde geçiş yapar. Psikiyatrik bozukluklar buna eşlik edebilir, hastaların çoğu intihar girişiminde bulunabilir. Dissosiyatif bozukluklar arasında en ağır seyreden, kronikleşen ve tam olarak iyileşme göstermeyen bir durumdur.
Dissosiyatif füg: bu hastalardaki belirti geçmişini ve önemli kimlik bilgilerini unutması, evinden ya da alıştığı ortamdan ayrılmasıdır. Hasta tamamen ya da kısmen başka bir kimliğe bürünür. Nadir görünen bir durumdur. Hastalar klinik olarak durumlarının farkına varamazlar. Daha önceki kimliklerine döndükleri zaman, sadece füg başlangıcı dönemini hatırlayabilirler. Rahatsızlık kendiliğinden, tam olarak iyileşme gösterebilir.
Depresonalizasyon bozukluğu: Hastada kendi gerçeklik duygusundan veya bedeninden ayrılma hissi ya da bunları dışarıdan gözleme gibi izleme hissinin yaşandığı bir bozukluktur. Hastada gerçeği değerlendirme bozukluğu olmaz. Toplumda %70 oranında izole olmuş şekilde bu bozukluk bulunmaktadır.
Başka şekilde tanımlanamayan dissosiyatif bozukluk: Bunların neden oluştuğu, sebepleri bilinmemektedir.
Dissosiyatif belirtileri nelerdir?
Genellikle çocukluk döneminde yaşanan, tekrarlayan ruhsal travmalar dissosiyatif bozukluklara neden olabilir. Bu kişilerde kronik ve ilaçlarla tedavi edilemeyen depresyon görülebilir. Bu hastalarda kendini üzgün hissetme ve mutlu olamama durumu yaygındır. Bazılarında organik neden tespit edilemeyen bedensel şikâyetler, baygınlık nöbetleri, intihar düşünceleri, öfke krizleri gibi belirtiler vardır. Bazılarında ise şizofren kişilerde olduğu gibi kafalarının içinde sesler belirir. Bu nedenle tanıda hatalar yapılabilir.
Dissosiyatif tedavisi nasıl olur?
Psikiyatri hastalıklarının içinde ilaçlarla tedavi edilemeyen tek rahatsızlıktır. Bazı durumlarda anti depresanlar kullanılsa da etkileri sınırlı olur. En faydalı tedavi şekli psikoterapi uygulamalarıdır.
