Dürtüsellik, kişilerde davranışları planlamada, istekleri ertelemede ve kendini durdurabilme becerilerinde zorlanmayla kendini gösteren bir durumdur. Dürtüsel olan kişiler genellikle yaptığı davranışlarda sonucu düşünmeden hareket eder, sabırsız davranır ve risk alırlar. Çevredeki kişiler tarafından davranış sorunları ve dikkat eksikliği olduğu düşünülen bu kişilerin gerçekte düşünce ve davranışlarını frenleme konusunda zorluk çekmeleri söz konusudur.
Bu kişiler sırasını beklemede güçlük çeker, başkalarını sözünü keser, oyunun arasına girer, soruların tamamını dinlemeden cevaplarını verir. Bu etkiler kişinin yaşam düzenini ve günlük yaşamını bozacak düzeyde olduğunda dürtüsellik durumundan bahsedilebilir. Bu soruna davranış bozukluğu, öğrenme güçlüğü, karşı gelme bozukluğu, depresyon gibi psikiyatrik sorunlar eşlik edebilir. Rahatsızlık erkeklerde kızlara göre, 3 kat daha fazla görülür. Dürtüsellik sorunu serotonin, dopamin gibi beyinde bulunan kimyasallarla açıklanmaktadır.
Dürtüsellik kimleri daha fazla etkiler?
Bu sorun çocuklarda daha sık ortaya çıkmaktadır. Dürtüsel olan çocuklar sorulara esnek cevap veremez ve bu yüzden olayları sağlıklı şekilde değerlendiremez. Sorunları çözme yöntemlerini değerlendiremezler. Bu sorun okulda parmak kaldırmadan konuşmak, oyunlar sırasında sırasını beklememek, masada oturamamak, başkalarının sözünü kesmek gibi davranışlarla kendini gösterir. Çocuklara bunların sebepleri sorulduğunda, buna engel olamadıklarını açıklarlar.
Çevreye kontrolsüz bir görünüm verir, kendilerini kontrol etmek isteseler bile kendi içsel denetimlerini yapamazlar. Bu yüzden akademik alanda ve sosyo duygusal açıdan sorunlar yaşarlar. Bu çocuklar sınavlarında düşünden cevaplar verdiğinden okul başarısı düşer.
Dürtüsellik belirtileri nelerdir?
- Sabırsız olma, durup düşünmeden hareket etmek
- Tepkileri frenleyememek
- İstediğini erteleyememe ve bunları yaptırmak için tutturmak
- Başkalarının sözünü kesmek ve araya girmek
- Bildiği soruların cevaplarını soru bitmeden vermek
Dürtüselliğin nörofizyolojisi
Çocuktaki dürtüsel davranışların ve düşüncelerin nörofizyolojik açıklamaları vardır.
- Davranışın başlatılması ve durdurulması prefrontal korteksin dış üst bölümü
- Tepki hızının ayarlanamaması, spontan davranışların kontrol edilememesi ve davranışlarını amaca yönelik yapamaması, prefrontal korteksin iç üst bölümü
- Geleceği görememe ve davranışsal tepkinin değiştirilme güçlüğü, prefrontal korteksin iç ön bölümü
- Dürtü kontrolü, prefrontal korteksin alt bölümü
- Hataların farkına varılması, karar verme becerisi, motivasyonel değerlendirme yapılması, beynin iç kısmındaki singulat korteks ile ilişkilendirilmektedir.
Dürtüsellik neden olur?
Bu sorunun nedenleri arasında kişilerin beynin ön tarafında ve bu bölgeyle alakalı beyin yapılarında normalden az kanlanma ve şeker kullanımı, ailede dürtüsellik öyküsü olması, depresyon, davranım bozukluğu, alkolizm, antisosyal özellikler gibi psikiyatrik sorunlar sayılabilir. Dürtüsellik nedenleri temel bir etkenden ziyade, sorunun ortaya çıkmasını hızlandıran sebeplerdir. Ailede olan geçimsizlikler, ailenin parçalanması, davranış bozukluğu, yetiştirme yurdunda yetişen çocukların duygusal yoksunluğa sahip olması dürtüselliğin gelişimini sağlayabilir.
Dürtüsellik tedavisi nasıl yapılır?
Bunun tedavisinde psikopedagoji ve medikal tedavi, nöropsikoloji eğitim yöntemlerinden faydalanılır. Dürtüsellik sorunu olan çocukların nörolojik ve psikiyatrik muayenesi ve nöropsikolojik testler tedavinin nasıl yönlendirileceğini belirler. Bu yüzden dürtüselliğin çocuk üzerinde olan bilişsel işlevler üzerindeki etkiler nöropsikolojik testlerle belirlenir. Tedavi sırasında anne ve babanın eğitilmesi, öğretmen eğitimi, davranış terapisi ve özel eğitim çalışmaları yapılır. Bunlar tedaviyi desteklemektedir.
