Hezeyan, belli bir dönmede ve toplum içinde gerçeğe aykırı düşünceyi tanımlamak için kullanılmaktadır. Hezeyan delüzyon, sanrı, paranoya terimleriyle de ifade edilmektedir. Bunlar genellikle zihinsel ya da nörolojik hastalık ile ortaya çıkmış olsa da belli bir hastalıkla ilişkilendirilmemiştir. Zihinsel ve fiziksel pek çok patolojik durumda ortaya çıkabilir.
Psikotik bozukluklarda teşhis açısından önem taşıyan bir durumdur. Özellikle şizofreni tanısında önemli bir yer tutmaktadır. Başka insanların inançlarını önemsemeden, var olan düşüncenin hatalı olduğuna dair kesin deliller olmasına rağmen ve dış gerçeklikten yanlış anlamlar çıkartmaya dayalı yanlış inançlardır. Bu inançlar kişinin bağlı olduğu kültürün diğer bireyleri tarafından genelde kabul görmez. Kişide hezeyanların olması, kişinin psikozda olduğunu yani gerçeği test etmesinin bozuk olduğunu gösterir. Bu sorun genellikle 40 yaş civarında yani geç başlangıçlı olarak yaşanır.
Hezeyan türleri nelerdir?
- Tuhaf hezeyanlar: bu tür hezeyanlar gerçekleşmesi mümkün olmayan düşüncelerdir.
- Tuhaf olmayan hezeyanlar: Bunlar yaşanması mümkün olan hezeyan türleridir. Bu tür hezeyanların gerçek olan düşüncelerden ayırt edilebilmesi zor olabilir. Bunların içinde sıkça oluşan hezeyanlar kötülük görme, büyüklük, kıskançlık, önemli bir kişinin kendisine âşık olması, suçluluk gibi konularla alakalıdır.
Hezeyan özellikleri nelerdir?
Hezeyan bir nedenden dolayı akla ve mantığa ters gelen şeyleri söyleme, saçma sapan konuşmalar yapmakla yaşanır.
Hezeyanda hakkında yeterli bir delil bulunmayan konuyla ters olacak şekilde bir yanlış kabul söz konusudur. Hezeyanın sahibi olan kişi bu sabit fikirle uğraşır. İnsanların yaşadığı toplumların kültürel yapısına uyacak düşünceler, psikolojik açıdan hezeyan sayılmamaktadır. Örneğin toplumda yaygın olan batıl inançlar hezeyan değildir. Hezeyan çoğu zaman şüpheyle karıştırılabilir. Bu ayırımın yapılması oldukça önemlidir. Kişinin psikiyatrik değerlendirilmesinde bir düşüncenin hezeyan olup olmadığını anlamak çok zor değildir. Bunun araştırılması gereksizdir. Kişinin akıl yürütmesi ve konuyla uğraşma şekli değerlendirildiğinde, bunun hezeyan olup olmadığı belirlenebilir. Kişide muhakeme bozukluğunun olması bir hezeyan nedenidir. Hezeyanda muhakeme bozukluğu sebep ve sonuç ilişkisinin mantıksız kurulmasıdır. Hezeyan sahibi kişiler düşüncelerinin doğruluğunu ispatlamak, kendilerini hayallerindeki düşmanlardan korumak veya haklarını elde edebilmek için yoğun bir çaba sarf ederler. Yaşamları bu hezeyan çerçevesinde döner. Akıl hastası olan kişide kötülük görme hezeyanı varsa, bu kişi gerçekten birisinden kötülük görse bu kişinin muhakemesinin doğru olduğunu göstermez. Bu kişinin aynı zamanda bu hezeyan dışındaki düşünceleri normal olabilir. Yani her söylediği saçma olmayabilir.
Psikiyatrik hastalıklarda hezeyan
Psikiyatrik rahatsızlıklarda büyüklük hezeyanları oluşabilir. Bunlar şizofreni, mâni ve hezeyanlı bozukluktur. Mani ve şizofreni hastası kişiler birbirinden kolay ayırt edilir. Mani hastası kişiler oldukça hızlı hareket eder ve konuşur. Bunlar konudan konuya atlarlar. Düzenli bir tedaviyle normal yaşamlarına dönüş yapabilirler. Şizofreni rahatsızlığında ise hastada düşünce bozuklukları vardır. Hezeyanların çok fazla türü bir arada bulunabilir. Fakat hastalar hezeyanları için bir açıklamada bulunamazlar. Düşüncelerinde ve konuşmalarında bir anlaşılmazlık ve karışıklık vardır. Garip davranışlar ve konuşmalar yaparlar. Hezeyanlar bu rahatsızlığın tanısı için oldukça önemlidir. Hezeyanlı bozukluk ise bir akıl hastalığı olarak kişinin muhakeme bozukluğu yaşamasıdır. Toplumda kendisini kurtarıcı gibi sıfatlarla gösteren kişiler eğer dolandırıcı niyetleri yoksa, bunlar hezeyanlı bozukluk hastalarıdır. Burada şizofreniden farklı olarak tek bir hezeyan söz konusudur. Bu hastalar dışarıdan normal görünürler. Yaptıkları açıklamalar herkese mantıklı gelebilir.
Hezeyanlı kişilerin çevresine etkileri nelerdir?
Hezeyanları olan kişiler çevresindeki bazı kişileri etkileyerek, hezeyanlarına ortak edebilirler. Bu kişiler hezeyanla ilgili akıl yürütürler fakat akıl hastası değildirler. Sadece bu konuda etki altında kalmışlardır. Bu kişiler hezeyanı olan kişiden uzaklaştığında düşünce tarzları değişir, tedavi edilmeseler bile düzelirler: bu paylaşılmış hezeyan olarak tanımlanır. Hezeyanı olan kişilerin çevresinde ona inanan grupların olması halinde, bunları hezeyanlarının doğrultusunda yönlendirebilirler ve inançlarına aykırı fikirler ileri sürebilirler.
Hezeyanlı bir hastalığın ortaya çıkmasını sağlayan sosyal etkenler nelerdir?
Bu etkenler arasında şüphe ve güvensizliği arttıran durumlar, düşmanlık ve kıskançlığı arttıran etkenler, sosyal izolasyon, kişinin kendine güvenini azaltıcı etkenler, kötü muamele beklentisi, kişilerin kendi hatalarını ve eksikliklerini başkalarında görmesine neden olan etkenler hezeyanlı hastalıkların ortaya çıkmasına sebep olabilir. Bu etkenler kişilerin tahammül sınırını aştığında, kişilerde içe kapanma ve işlerin yanlış gittiğini düşünür. Kendince sorun için açıklama aramaya başlar. Bu süreçte hezeyan kristalize olur ve her şey hezeyanla birlikte anlam kazanmaya başlar. Kişi sürekli olarak hezeyanla uğraşır.
Hezeyanlı kişilerin özellikleri nelerdir?
Bu kişiler insan ilişkilerinde güvensizlik yaşarlar. Bunun nedenleri arasında yetişmiş oldukları aile ortamının düşmanca olması, babaların soğuk ve sadist olması, annelerin kontrolcü olması yer alır. Bu kişilerin savunma mekanizmaları tersine davranma, inkâr etme ve yansıtmadır. Bu kişiler kendilerini rahatsız eden duyguları inkâr ederek, acı veren gerçeklerden kaçarlar. Hezeyanlı kişiler kendilerini anlamayan ve kendilerine karşı olan bir dünyada yaşadıklarını düşünürler. Temel mekanizmaları olan yansıtmayla, kötülükleri çevresine yansıtırlar.
Hezeyanlı kişilerin tedavisi nasıl olur?
Bu hastalar için en etkili tedavi yolu antipsikotik ilaç tedavisi uygulanmasıdır. Ancak bu kişiler hasta olduklarını kabul etmediği için, genellikle bu tedaviyi istemezler. Kendilerine uygulanacak ilaç tedavisini hezeyanları içinde açıklarlar. Hasta ve doktor arasındaki ilişki son derece önemlidir. Kişilerin hezeyanlarını sorgulayarak değiştirmeye çalışmak, fazla yarar sağlamaz. Bunu saldırgan bir tutum olarak algılarlar. Hastanın yanındaymış gibi yanaşarak, hezeyanları değiştirmek istemekte yanlış bir tutumdur. Ancak kişinin yaşadığı sıkıntılar üzerinde konuşarak iletişim kurmaya çalışmak faydalı olabilir.
