Paranoya, karmaşık duygulara sebep olan ruhsal bir hastalıktır. Bu hastalığın en belirgin özelliği hezeyanlardır. Hastalar kendilerine eziyet yapıldığını, haksızlık edildiğini düşünürler. Bunu kötülüğü yapanlar herkes olabilir. Bu rahatsızlık daha çok erkekleri etkisi altına almaktadır. Bu hastalığı yaşayan kişiler korku, sevinç, öfke, gurur, kin gibi duygularını yoğun bir şekilde yaşarlar. Bu sayede çevre ile olan ilişkileri zedelenir ve toplum içerisinde yalnız kalma gibi sonuçlar doğurabilir.

Akıl hastalığı belirtisi olan paranoya, genetik ve çevresel etkilere bağlı olarak yaşanmaktadır. Genetik olduğuna dair ikizler üzerinde yapılan araştırmalarda tek yumurta ikizlerinin bu hastalığa ya beraber yakalandığı ya da ikisinin de yakalanmadığı tespit edildiği için varılmıştır. Aile içi ilişkiler, şiddet ve stres gibi çevresel etkilerde hastalığın oluşmasında etkili olmaktadır. Genetik yatkınlık söz konusu olmadığında, tek başına çevresel etkilerin hastalığa yol açması düşük bir olasılıktır. İnsanlar dönem içinde kendisiyle ilgili başkalarının olumsuz düşünceleri olduğu düşüncesine kapılsa da koşulların değişmesiyle düzelme yaşamaktadırlar. Genetik etkenin varlığında ise daha dikkatli olmak gerekir. Genellikle ileri yaş grubunda ve toplumun alt seviyelerindeki kişilerde görülen bu durum, kişilerin toplumla iletişim kurmaktan çekindikleri, kendilerine kötülük edilmesinden korktukları bir hale gelir. Paranoya tek başına tehlike yaratmasa da şizofreniye zemin hazırlayacağı unutulmamalıdır.

Bu belirtilerin dört tanesinin bir arada olması, paranoya rahatsızlığını düşündürtmelidir. Bu kişiler genel anlamda geçimsiz ve sürekli sorunlar yaşayan kişilerdir. Karşısındaki kişilere sert tepkiler vererek, beklentilerini karşılamaya çalışırlar. Çevresindeki kişileri kontrol etme isteği duyarlar. Eleştirilere kapalıdırlar. Eleştiri karşısında hemen cephe alırlar. Fakat kendileri başkalarını eleştirmekten geri kalmazlar. Yapılan işlerde sürekli başkalarını suçlar, tehdit durumunda yasal olarak başvurular yaparlar. Gerçekle alakası olmayan düşüncelere kapılırlar. Kendilerini devamlı olarak büyük görürler, savunma durumuna geçerek karşısındaki insanları bunaltırlar.

Bazı hastalıklar paranoya benzeri davranışlara sebep olsa da bunlar paranoya olarak adlandırılmazlar. Paranoya teşhisi konulabilmesi için, damar hastalığı, tümörler gibi hastalıkların olmaması gerekir. Kişilere hastalık tanısının konması sonrasında tedavi aşamasına geçilmelidir. Paranoya hastalığı olan kişiler toplumda aşırı evhamlı, kuruntulu ve endişeli görünümleriyle dikkat çekerler. Bu hastalar paranoyak olarak adlandırılır. Tedavi edilmediğinde toplumdan kopma, ilişkilerin bozulması ve kopması, değişik sorunlar yaşatacak bir rahatsızlıktır. Hastalıklarını kendileri bile kabul etmezler. Tedavi için öncelikle bu sorunların çıkmasını sağlayan nedenler tespit edilmelidir. Kişinin çocukluğuna kadar inerek, iş ve aile çevresini incelemek gerekir. Bunlar tespit edildiğinde seanslar ve ilaçlar yardımıyla kolay bir tedavi süreci yaşanır. Kişiler bu rahatsızlığa farklı yaş gruplarında yakalanabilir. Özellikle şiddet gören kişiler genellikle 40 yaş sonrasında paranoya belirtileri göstermeye başlar. Bu kişilerin bir psikologdan yardım almaları ve ilaçlarını düzenli olarak kullanmaları gerekir. Aynı zamanda aile içindeki davranışlarında düzene sokulması tedaviye yardımcı olacaktır.