Paranoyak, abartılı derecede kuşku, gurur, güvensizlik, bencillik gibi rahatsızlıktan oluşan ve insanların korku içinde yaklaştığı psikolojik bir rahatsızlığı yaşayan kişilerdir. Bu hastalığı yaşayan kişiler mantıklı bir yol izleyerek bunu çözüme kavuşturmak isterken çıkmaza girerek çevresindekilere zarar verici boyutlara ulaşabilirler. Yani kişinin mantık süzgecinin bozulduğu aşama paranoyaklık olarak tanımlanabilir. Paranoyaklık hali insanlar üzerindeki psikolojik bir sorun olduğundan, psikolojik tedavi ve ilaç kullanılarak tedavi edilebilir. Bu sürede kişiler çevresindekilere yüzeysel zarar vermedikleri halde, düşünceleri sayesinde karşısındakileri somut olarak kırıcı söz ve düşüncelerle üzebilirler. Toplumda yaygın olarak görülebilen durumun oluşma nedenleri arasında aileden kaynaklanan davranışların etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kişiye ailede uygulanan şiddet ve baskı sonucunda paranoyak olmasının zemini hazırlanmaktadır. Bu ortamda kişinin kendisine olan güveni azalmakta, korku, kibir ve kuşku gibi psikolojik sorunların ortaya çıkmasıyla paranoyak düşünce yapısının oluşması sağlanmaktadır. Bu sorunun giderilmesi için, hastaların psikoloğa giderek tedaviye başlamaları gerekir.

İnsanlar arasında kıskançlık, suçluluk, megalomanlık, şehvet ve soyluluk gibi değişik paranoya türleri görülebilir. Paranoya sistemli olduğunda hasta etkisi altında olduğu durumun üzerinde ısrar eder ve sürekli olarak aynı durumu savunmaya geçer. Sistemli olmayan paranoya durumunda ise hastada değişik hezeyanlar bir arada görülebilir. Devamlı olarak farklı şeyleri savunmaya geçerler. Paranoyaklık durumu sistemli olan hezeyanlarla özdeşleşmiş haldedir. Hastalar sürekli olarak hezeyanlarını kanıtlamanın peşinde olurlar. Aslında bu hastalar oldukça zeki kişilerdir. Ancak yaşlarına ve zekâ seviyelerine uygun şekilde davranmayı beceremezler. Çocukluk dönemlerinden itibaren geçimsiz, hırçın, kinci ve inatçı davranışlar sergileyerek, arkadaşlarıyla geçinemeyen, okul yaşamında sorunlar yaşayan bir görüntü çizerler. Bu hastalar ancak yapılan telkinlerle ve ilaç tedavileriyle sağlıklarına belli oranda kavuşabilirler.

Paranoyak kişiler çoğunlukla kendilerine yöneltilmiş soruların içinden kişisel alan sınırlarına girenleri reddeder. Bazı zamanlarda ise kendisine bu soruların yöneltilmesine dair tartışma içine girerler. Bu konu üzerinde uzun süre dururlar. Bu kişiler sosyal sorunları sıkça yaşarlar. Bunun sebebi bu kişilerle geçinmenin oldukça zor olmasındandır. Çevresinde iyi anlaştıkları kişilerle bile, şüphelerinden dolayı düşmanlık boyutuna giren davranışlar içine girebilir, kinleri yüzünden çekilmez olabilirler. Eleştiriye tamamen kapalı olduklarından, grup çalışmalarına katılamaz, herkese şüpheyle yaklaşırlar. Kendilerinin başarısızlığı için çevresindeki herkesin bir çalışma içinde olduğunu kabul ederler.