Trafik psikolojisi, insanların trafikteki davranışlarını ve bu davranışların altında yatan psikolojik süreçleri inceleyen bir psikoloji alt alanıdır. Burada özellikle sürücülerin davranışları ve zihinsel süreçleri bu alanın konusunu oluşturmaktadır. Bu zihinsel süreçlerin içinde akıl yürütme, algılama, acı, sevgi, hatırlama, korku, saygı, öfke, kıskançlık, motivasyon ve stres gibi kavramlar yer almaktadır.
Sürücülerin yaptığı hangi davranışların kazalara sebep olduğu ve bu davranışlar altında yatan etkenlerin bilimsel açıdan ortaya konmasını sağlamaya çalışır.
Trafik psikolojisinin amaçları
- Yaya ve sürücülerin trafikte yaptıkları davranışların incelenmesi
- Trafik kazalarının ve bunların olumsuz sonuçlarının engellenmesi ya da etkilerinin azaltılması
- Sürücülerin dikkat, algı ve risk alma gibi davranışları hakkında gereken araştırmaları yapmak
Günümüzde teknolojik gelişmelere rağmen trafik kazaları ölüm ve yaralanma oranları açısından en ön sıralarda yer almaktadır. Trafik psikolojisi insan faktörünün trafik kazalarındaki rolünü belirlemek ve bu sayede kazalardaki olumsuz sonuçları önlemek, kazaları azaltabilmek için çalışmalar yapar. Toplumda trafik kültürü gelişimini sağlamak, insanlarda güvenlik bilincini geliştirmek hedeflenmektedir. Burada araç sürücüleri hedef kitle olarak belirlenmiştir. Trafikte en önemli unsurlar olan insan, araç ve çevre faktörlerinin tek tek ele alınarak, bunların arasında olan etkileşimi bu alanın incelemelerinde önemli yer tutar.
Trafik psikologlarının görev aldığı alanlar nelerdir?
Psikologlar sürücü seçiminde, sürücü davranışı geliştirme ve rehabilitasyon alanında, ergonomi, trafik güvenliğinin tanıtımı, bilinçlendirme için yapılan kampanyalar, araçların ve alt yapının planlanması ve değerlendirilmesi, denetimcilere yapılan danışmanlık hizmeti, yasal düzenlemeler, karayolları projelerinde mühendislere yapılan danışmanlık hizmeti, üniversitelerde trafik psikolojisi eğitiminin verilmesi, bilirkişi olarak görev almak, trafikteki davranış, tutum alanlarında kullanılan ölçüm araçlarının geliştirilmesi gibi konularda görev alırlar. Trafik psikolojisi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizdeki trafik güvenliği açısından gereksinimler yüzünden kuramsal ve akademik düzeydeki çalışmalardan önce uygulamalı alanda, psikoteknik değerlendirme olarak kendini göstermiştir.
Trafik psikolojisi kazaların önlenmesini nasıl sağlamaya çalışır?
Davranışlar dışarıdan ve içeriden gelen uyarıcılara gösterilen tepkilerdir. Uyarıcılar ise insanları etkileyen her şeydir. Trafikte kırmızı ışığın yanması, yeşil ışığın yanması birer uyarıcıdır. Sürücü ışığı görünce daha sonra algılamaya başlar ve ne yapması gerektiğini bilir. Durması gerekiyorsa durur, geçmesi gerekiyorsa geçer. Bu aşamada algılama önemli bir kavramdır. Kişinin algılamaması halinde, yapması gereken davranış ortaya çıkmaz. Kişide zihinsel süreçler ne kadar sağlıklı olursa, gösterilen davranışlarda doğru yönlenir. Dışarıdan gelen ışıklar, levhalar gibi dış uyarıcılar, ağrı, sızı, öfke, sevinç gibi iç uyarıcılar trafikte sürücülerin davranışlarını etkiler. Sürücü ne kadar yüksek düşünce gücü ve algılamaya sahip olursa, iç ve dış uyarıcılara sağlıklı tepkiler verir. Bunun sonucunda davranışları doğru yönlenir.
Trafik psikolojisi stres, öfke ve depresyon gibi olumsuz duyguların araç kullanmakta etkilerini araştırır. Bunun dışında olumlu duyguların trafiğin seyrine nasıl yansıma yaptığını da inceler. Sonuçta güvenli, olumlu, verimli ve demokratik bir trafik ortamının oluşmasını sağlamaktadır. Sürücülerin algılamasının arttırılması sağlanır ve kurallara uygun şekilde araçları kullanmaları sağlanır. Sürücülerin psikolojik ve bedensel olarak araç kullanmaya hazır olmaları sağlanır. Stresli bir zamanda olumsuz ruhsal etkenler yüzünden kaza yapma riskinin azaltılması için, gereken her türlü çalışma yapılır. Sürücülerin düşünce ve davranışlarının demokratik hale getirilmesi, kaza yapma olasılığını azaltır.
