Psikolojide stigma nedir ve nasıl oluşur?

Stigma, bireylerin veya grupların, belirli bir özellikleri, davranışları veya durumları nedeniyle olumsuz bir şekilde damgalanması, dışlanması ve ayrımcılığa maruz kalması anlamına gelmektedir. Psikolojide stigma, genellikle zihinsel sağlık sorunları, cinsiyet kimlikleri, ırk, etnik köken veya diğer sosyal kimlikler etrafında şekillenen olumsuz algıları ifade eder. Bu damgalama sonucu bireyler, toplum tarafından kabul görmemekte, sosyal hayattan izole edilmekte ve kişisel özgüvenleri zedelenmektedir.

Stiga kavramı, antik dönemlerde, özellikle Yunan ve Roma toplumlarında, belirli fiziksel veya zihinsel durumları olan bireylerin dışlanması ile başlamıştır. Zamanla, bu durum modern toplumlarda da benzer şekilde devam etmiştir. 20. yüzyılın ortalarında zihinsel hastalıkların toplumsal algısı üzerine yapılan araştırmalar, stigma kavramının daha derin bir şekilde incelenmesine yol açmıştır. Özellikle, Erving Goffman'ın "Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity" adlı eseri, stigma üzerine yapılan çalışmaların temel taşlarından biri olmuştur.

Stiganın oluşum süreci, birkaç temel faktör tarafından şekillendirilmektedir:

• Bilgi Eksikliği: Bireylerin zihinsel sağlık, cinsiyet kimliği veya diğer sosyal kimlikler hakkında yeterli bilgiye sahip olmamaları, yanlış algılara ve önyargılara yol açmaktadır.
• Stereotipler: Toplumda yaygın olan olumsuz stereotipler, belirli gruplara karşı damgalama yaratmaktadır. Örneğin, zihinsel hastalığı olan bireylerin tehlikeli veya işlevsiz olduğu gibi yanlış inanışlar, stiganın yayılmasına neden olmaktadır.
• Kültürel Normlar: Her toplumun sahip olduğu kültürel normlar ve değerler, stigmanın oluşmasında önemli bir rol oynamaktadır. Bazı toplumlar, zihinsel sağlık sorunlarını tabu olarak görmekte ve bu durum bireylerin dışlanmasına yol açmaktadır.
• Medya Temsili: Medya, stigmanın yayılmasında etkili bir araçtır. Zihinsel hastalıkların veya farklı kimliklerin yanlış veya aşırı dramatize edilmesi, toplumda bu bireylere karşı olumsuz bir algı oluşturabilmektedir.

Stiga, bireyler üzerinde birçok olumsuz etkiye yol açmaktadır:

• Düşük Özsaygı: Damgalanma, bireylerin kendilerine olan güvenlerini sarsabilir ve özsaygılarını azaltabilir.
• Sosyal İzolasyon: Stigmatize edilen bireyler, sosyal ilişkilerden uzaklaşabilir ve toplumsal hayattan soyutlanabilirler.
• Zihinsel Sağlık Sorunları: Stigmanın getirdiği olumsuz deneyimler, anksiyete, depresyon ve diğer zihinsel sağlık sorunlarının artmasına neden olabilir.
• Kendi Kendine Damgalama: Bireyler, toplumun onlara yüklediği damgayı içselleştirerek kendilerini damgalarlar, bu durum da kişisel gelişimlerini olumsuz etkileyebilir.

Stigmayı azaltmak için çeşitli stratejiler ve yaklaşımlar bulunmaktadır:

• Eğitim ve Bilinçlendirme: Toplumda zihinsel sağlık, cinsiyet kimlikleri ve diğer sosyal kimlikler hakkında eğitim programları düzenlemek, bilgi eksikliğini giderebilir.
• Destek Grupları: Zihinsel sağlık sorunları yaşayan bireyler için destek grupları oluşturmak, toplumsal dayanışmayı artırabilir.
• Medya Temsili: Medyanın, zihinsel sağlık ve farklı kimliklerle ilgili daha olumlu ve doğru temsiller yapması, stigma ile mücadelede etkili olabilir.
• Politikalar ve Yasalar: Toplumda ayrımcılığı önleyici yasaların uygulanması ve bu konuda politikaların geliştirilmesi stigmanın azaltılmasına katkı sağlayabilir.

Psikolojide stigma, bireyleri olumsuz etkileyen önemli bir sosyal sorundur. Stigmanın oluşumunda bilgi eksikliği, stereotipler, kültürel normlar ve medya temsili gibi faktörler etkili olmaktadır. Bu durum, bireylerin özsaygılarını düşürmekte, sosyal izolasyona ve zihinsel sağlık sorunlarına yol açmaktadır. Stigmanın azaltılması için eğitim, destek grupları, medya temsili ve politikaların geliştirilmesi gibi stratejilerin uygulanması gerekmektedir. Toplum olarak stigma ile mücadele etmek, herkes için daha kapsayıcı ve destekleyici bir çevre oluşturmak adına kritik bir adımdır.

Bu makale, psikolojide stigma kavramını, oluşum süreçlerini ve etkilerini derinlemesine inceleyerek, stigma ile mücadele için gerekli stratejilere ışık tutmayı amaçlamaktadır.