Kişilik Kuramları Özellikleri ve Araştırmaları

Kişilik Kuramları

Kişilik kuramları, bireylerin birbirinden farklı olan duygu, düşünce ve inanç gibi karmaşık özelliklerinin incelenmesi için oluşturulmuş teorilerdir. Kişilik, bireyin tutumlarının, ilgilerinin, yeteneklerinin, dış görünüşünün, konuşma tarzının ve çevresine uyum şeklinin özelliklerini içeren bir tanımlamadır. Karmaşık bir süreç olduğundan, birbirinden farklı kişilik tiplerine özel kuramlar geliştirilmiştir. Farklı uzmanlara göre kişilik kuramları içe dönük ve dışa dönük olarak, bebeklik ve çocukluk yıllarına göre, ego ve süper egoya göre değişik özelliklere sahiptir. Kişilik kuramları, karmaşık davranışların kısa ve açık ifadesini sağlamaları, bilgilerin anlamlı şekilde bütün haline getirilmesiyle, yeni bilgi ve görüşlerin oluşması ve araştırmaların teşvik edilmesine olanak sağlaması açısından önemlidir. İdeal bir kişilik kuramında, kişiliğin ne olduğu, nasıl çalışıp oluştuğu, kişiliğin tanımlamasında ne gibi güdü, gereksinim, eğitim gibi şeylere başvurulduğu gibi açık ve anlaşılır kavramlar yer alır.

Kişilik Kuramlarının Özellikleri

Kişilik kuramları, psikoloji alanında yenilikçi ve başkaldırıcı özelliklere sahiptir. Kişilik kuramcıları, kendi dönemlerinin yenilikçileri arasında yer alırlar.
Bu kuramların genel yaklaşımı işlevseldir. Organizmanın uyumunda etkili faktörlerin araştırılması, kişinin yaşamı ve ruh sağlığında etkili faktörlerin belirlenmesi, ölçümü ve değerlendirilmesiyle ilgilidir. Kişilik kuramcıları, bireyin psikolojisiyle ilgili genel sorunları ve yanıtları araştırmışlardır.
Kişilik kuramcıları, insan davranışlarında güdülerin, davranışları, istekleri ve gereksinimleri anlamada ve çözmede önemli bir rol oynadığını düşünmüşlerdir.
Kişilik kuramcıları, insanın doğal ortamında ve doğal davranışlarıyla ele alınması gerektiğini savunmuşlardır. Davranışların yaşamda birbiriyle bağlantılı şekilde geliştiğini belirtmişlerdir.
Davranışları farklı yönleriyle ele alma yerine, bütünü görerek, birleştirme yoluna gidilmiştir.

Kişilik Kuramlarının Durumu

Kişilik kuramları genellikle kendi kuramcısının adıyla tanınır. Kuramcıların en bilinenleri arasında Freud, Adler, Sullivan, Horney, Lewin, Sheldon, Erikson, Cattell ve Maslow bulunur. Kuramcılar bazen birbirine yakın görüşleri anlatan kavram ve ilkeleri savunan yaklaşımlarla anılır. Kişilik kuramlarının bazı yönlerden yetersiz olmasına rağmen, yararlı olmadıkları düşünülmemelidir. Bu kuramlar, araştırmacıya doğrudan açık sonuçlar vermese de, davranışlar hakkında bazı tahminlerin belirlenmesinde ve araştırmaların teşvik edilmesinde etkilidir. Yani, araştırmacıya yön verirler, fikirlerin oluşmasında, kuşkunun uyanmasında, soru ve merakların doğmasında etkilidirler.

Kişilik Kuramları Örnekleri

Psikanalitik Kuram

Freud tarafından geliştirilen psikanalitik kuram, kişiliği üç farklı açıdan incelemektedir: topografik, psikoseksüel ve yapısal gelişim kuralları.

Topografik Kişilik Kuramı (Bilinç Sınıflandırması): Bu kuram, kişinin bilişsel etkinlikleriyle ilişkili olup, davranışların bilinçaltıyla ilişkili olduğunu vurgular. Freud, kişinin bilişsel etkinliklerinin bilince olan uzaklıklarını saptayıp, içeriklerin belirli bölgelerde olduğunu belirtir.
Yapısal Kişilik Kuramı (Kişilik Yapısı): Bu yapıda kişilik id, ego ve süper egodan oluşur. Kişilik, bu öğeler arasındaki etkileşimle davranışları yönlendirir. Id, ilkel yönünü oluşturur ve haz ilkesiyle hareket eder. Ego, gerçeklik ilkesine göre hareket eder ve kişinin başını belaya sokmayan çözüm önerileri bulur. Süper ego, ahlaki yönü temsil eder ve ahlaki kurallara dayalı istek ve talepleri karşılar.
Psikoseksüel Gelişim Kuramı: Doğumdan sonra 1-1,5 yıllık süreci kapsayan oral dönemde, birey dış dünyayı ağız ve çevresindeki organlarla algılar. Zevk alınan eylemler emme, çiğneme ve ısırma gibi eylemlerdir. Anal dönem 2-3 yaşlarını kapsar ve bu dönemde kişi anüs ve çevresiyle doyum sağlar. 3-5 yaş arası fallik dönemi kapsar; bu dönemde cinsel organla zevk alınır. 7-11 yaş arası gizil dönemdir ve burada daha önceden kazanılan özellikler pekiştirilir. Genç yetişkinlik dönemi olan genital dönemde ise ilgi odağı aile dışından başkası olur.

Psikososyal Gelişim Kuramı

Erik Erikson tarafından geliştirilen psikososyal gelişim kuramı, kişiliğin oluşumunda toplumsal etmenlerin de belirleyici olduğunu vurgular. Bu kurama göre, insanın davranışlarını etkileyen güçler biyolojik kökenli değildir. Kişi, yaşamı boyunca sekiz gelişim döneminden geçer ve bu dönemlerde başa çıkması gereken karmaşalarla yüzleşir.

1 yaşına kadar güvene karşı güvensizlik evresi
3 yaşına kadar bağımsızlığa karşı utanma ve şüphe duyma evresi
6 yaşına kadar başarıya karşı aşağılık duygusu evresi
18 yaşına kadar kazanmaya karşı rol karmaşası evresi
26 yaşına kadar dostluk kazanmaya karşı yalnız kalma evresi
Orta yetişkinlik yıllarında üretkenliğe karşı duraklama evresi
İleri yetişkinlikte benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk evresi

Bağlanma Kuramı

John Bowlby, bağlanma ile ilgili ilk araştırmaları yapmıştır. Bu kurama göre, anne ve çocuk arasındaki güvenli bağlanma ilişkisi, çocuğun sağlıklı psikolojik gelişimini sağlamaktadır. Güvensiz bağlanma şekilleri, nevrotik kişiliğin gelişimine zemin hazırlamaktadır.

Kendilik Psikolojisi Kuramı

1970 yılında Heinz Kohut tarafından geliştirilen kendilik psikolojisi kuramı, psikanalitik bir yaklaşımdır. Bu kuramda, ruhsal yapının öğesi benlik içindeki kendiliktir. Kendiliğin gelişimi için, kendilik nesnesi olarak tanımlanan insanlara gereksinim vardır.

Hümanist Yaklaşım (İnsancıl)

Hümanist yaklaşım, çağdaş bir psikolojik akımdır. Bu ekol, psikolojinin insan boyutuyla ilgilenir ve davranışçı ve psikanalitik yaklaşımlarla çözüm sunar. Hümanist yaklaşım, insanın yaşamını kendisi için anlamlı hale getirme görevi olduğunu savunur. Bu yaklaşıma göre, insan kendini gÃ